Nobel z ekonomii za pomoc z sensem

Jeszcze niedawno stwierdzenie, że skuteczna walka z biedą z równoczesnym wyeliminowaniem biurokracji i korupcji warta jest nagrody Nobla z ekonomii, wydawać by się mogło efektownym chwytem publicystycznym. Tymczasem za to właśnie ją przyznano. Laureaci są młodsi niż zwykle: Duflo przyszła na świat w 1972 r., Kramer w 1964, a najstarszy z nich Banerjee w 1961 r. Obrazowo można ich dokonanie przestawić w ten sposób, że zdecydowali się ubóstwo pokroić na drobne kawałki, by je zbadać i dopiero wtedy zwalczać.

Przy czym – jak czytamy w uzasadnieniu Komitetu Noblowskiego – „między innymi dzięki pracom tegorocznych noblistów organizacje międzynarodowe nauczyły się, że pomoc finansowa musi być nakierowana na rozwiązywanie konkretnych problemów w krajach rozwijających się i to w sposób starannie dopasowany do kultury, obyczajów i prawa kraju ją przyjmującego”. Diagnozując szkolnictwo – laureaci liczyli się za zdaniem nauczycieli, rodziców i wreszcie samych uczniów.

Za sprawą badań w Kenii okazało się, że ani darmowe podręczniki ani obiady w szkole wydawane gratis nie poprawiają automatycznie jakości nauczania. W Indiach z kolei wyszło na jaw, że blokadę rozwoju w edukacji stanowi wysoka, bo sięgająca 30 procent absencja nauczycieli w pracy, a więc kwestia z pozoru z nędzą bezpośrednio nie związana. Za radą laureatów wprowadzono tam finansowe motywacje dla lepszej frekwencji pedagogów, które podniosły jakość szkolnictwa. Dodatkowo skuteczna okazała się pomoc w formie korepetycji, prowadzonych przez asystentów dydaktycznych. Liczbę indyjskich dzieci, które bezpośrednio skorzystały na podpowiedzianych przez tegorocznych noblistów zmianach szacuje się nawet na 5 mln. Z danych organizacji międzynarodowych wiadomo zaś, że co drugie dziecko na świecie kończy szkołę, nie nabywając w niej podstawowych umiejętności czytania, pisania ani liczenia.

Laureaci nie ograniczyli swoich badań ani podpowiedzi wyłącznie do sfery edukacji. Rekomendowali również duże dotacje na profilaktykę zdrowotną. Do tej pory w tej dziedzinie zarówno rządy, krajów udzielających pomocy jak organizacje takie jak „Lekarze bez granic” preferowały działania interwencyjne, a nie zapobiegawcze.

Metodę od dawna stosuje się w farmacji przy wprowadzaniu nowych leków. Wyodrębnia się małą grupę, w niej testuje rozwiązania, potem je wdraża. Ich uczestnicy nie są królikami doświadczalnymi, zachęconymi za pomocą gadżetów: gdy testowane programy pomocy zostaną wdrożone, staną się ich beneficjentami. Randomizacja – jak się to nazywa w technokratycznym slangu – polega na sprawdzaniu rozwiązań w mikroskali z użyciem losowo dobranej próby ich beneficjentów.

Jeśli o pomoc rolnictwu chodzi, skuteczniejszym rozwiązaniem okazało się dostarczenie rolnikom zaraz po żniwach, gdy dysponowali pewnymi kwotami własnych pieniędzy nawozów po zwykłej cenie, ale z darmową dzięki dotacji dostawą – niż subsydiowanie przez cały rok ceny tych samych nawozów.

Banerjee, Duflo i Kramer uchodzą za najlepszych przedstawicieli kierunku nazwanego ekonomią rozwoju. Jednak w badaniach stosują również dorobek innych szkół, w tym teorię kontraktu i ekonomię behawioralną.

Jeszcze Ryszard Kapuściński opisywał pługi śnieżne rdzewiejące w krajach strefy subtropikalnej, a zakupione przez skorumpowane reżimy z oferowanych w ciemno i bez kontroli międzynarodowych środków pomocowych. Z początków transformacji w Polsce pamiętamy z kolei kursy bukieciarstwa, masowo fundowane przez organizacje „dobroczynne” bezrobotnym z małych miasteczek. Naprędce wykształcone florystki oczywiście pracy nigdzie nie znalazły, bo w ich ośrodkach masowo zamykano kwiaciarnie, które nie były w stanie na siebie zarobić, ponieważ mieszkańcy nie mieli pracy, więc nie kupowali już kwiatów. W ten sposób koło się zamykało, ale pieniądze na aktywizację zawodową zostały wydane… i system działał.

Działalność tegorocznych noblistów nie jest jednak pierwszym przykładem racjonalizacji dziedziny, zdominowanej przez biurokrację i absurdalne czasem kryteria czy standardy. Ekonomista z Bangladeszu Muhammad Yunus uhonorowany został nagrodą Nobla z 2006 r – pokojową, nie tą z ekonomii – za stworzenie dla wykluczonych bankowo rodaków systemu mikro-pożyczek, pozwalających na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, czy – jak w wypadku wiejskich kobiet – zakup materiału do aktywności chałupniczej. Jego projekt sprawdził się i pozwolił wielu osobom wyjść z nędzy.

Uhonorowanie Yunusa stanowiło wyraz podobnej postawy, co tegoroczna nagroda. Często premiowano ekonomistów, najsprawniej księgujących wzrost gospodarczy, tym razem – w komplecie naukowców pracujących na przeciwległym biegunie – walki z biedą. Selekcjonerzy wzięli pod uwagę dramatyczne konflikty w Wenezueli, Boliwii czy Chile, wynikające z pogłębiającego się rozwarstwienia społecznego oraz liczne sygnały o marnowaniu środków, zarezerwowanych na pomoc rozwojową. Tegoroczny Nobel z ekonomii stanowi więc efekt pewnej refleksji.

Twoim zdaniem…

[democracy id=”111″]

Czytaj inne teksty Autora: