Między państwem a samorządem gospodarczym

Jednym z fundamentów systemu politycznego państwa demokratycznego jest samorząd, który uznać należy za egzemplifikację procesu decentralizacji. Samorząd we wszystkich jego formach jest gwarantem partycypacji obywateli w sprawowaniu władzy publicznej. Kluczową rolę w działaniach zmierzających do upodmiotowienia społeczności lokalnych odgrywa rzecz jasna samorząd terytorialny, w który z dniem 1 stycznia 1999 r. wprowadzono zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa, którego jednostkami stały się gminy, powiaty i województwa. Tak dalece posunięta decentralizacja wykreowała samorząd na wszystkich szczeblach zarządzania państwem w Polsce.

Szczególna rola samorządu polega na wykonywaniu funkcji państwowych, względnie takich funkcji, które państwo w drodze ustawy zleci jednostkom samorządowym do wykonania; przez to zadania te stają się równocześnie publicznymi i państwowymi.

Postępując w ten sposób państwo wychodzi z założenia, że samorząd spełni te zadania lepiej i taniej niż władza rządowa, bowiem realizować je będą bezpośrednio zainteresowani i znający się na określonych problemach, ze względu na własne doświadczenia i bezpośrednie działania. Obok samorządu terytorialnego, będącego najważniejszą formą decentralizacji, istotną rolę w systemie reprezentowania interesów określonych grup obywateli odgrywa także samorząd specjalny, który wyodrębnia się według innych kryteriów. W jego ramach wyróżnić możemy między innymi związki personalne reprezentujące interesy osób wykonujących profesje zaufania publicznego oraz związki ekonomiczne, których zadaniem jest obrona interesów środowiska gospodarczego. Odpowiednio do zaprezentowanego powyżej podziału, w ramach samorządu specjalnego wyróżniamy samorząd zawodowy i szczególnie nas interesujący samorząd gospodarczy którego instytucjami są izby przemysłowo handlowe.

System trójszczeblowego samorządu terytorialnego jest efektem procesu reform, które nie zostały zakończone. Widać to coraz wyraźniej, jak sukcesywnie wyczerpuje się tradycyjna formuła prowadzenia polityki lokalnej. Dotychczasowy system jest coraz mniej sprawny i coraz więcej kosztuje. Należy jak najszybciej włączać inne – zewnętrzne podmioty do struktur zarządczych po to, aby usprawnić i zracjonalizować proces podejmowania decyzji publicznych, co bezpośrednio przekłada się na rozwój społeczno-gospodarczy danego obszaru. Odpowiedzią na takie zapotrzebowanie jest koncepcja publicznego lokalnego zarządzania /local governance/. W tej koncepcji grupą społeczną, która powinna mieć wpływ na podejmowanie decyzji publicznych w sferze gospodarczej są bez wątpienia przedsiębiorcy o czym świadczą nowoczesne rozwiązania zastosowane w Niemczech i Francji.

W tradycyjnym rozumieniu, podział ról w życiu społecznym jest jasno określony. Administracja samorządowa ze względu na swoją pozycję ustrojową, posiadane kompetencje oraz możliwości rozwojowe sprawuje władzę na danym terytorium i wykonuje zadania publiczne. Z kolei przedsiębiorcy, żyją w innym świecie, dążą do wypracowania zysku, ich działalność jest poza polityką, dysponują oni większymi zasobami finansowymi, a ich doświadczenie gospodarcze nie stanową wartości dla społeczeństwa i władzy. Tego typu myślenie jest dzisiaj anachronizmem i szkodliwe dla rozwoju Polski, wyklucza najbardziej aktywną część obywateli z pełni życia społecznego.

Nowoczesny rozwój współczesnego państwa wymaga by środowisko przedsiębiorców w znacznie większym stopniu mogło wpływać na decyzje dotyczące sfery społeczno-gospodarczej. Optymalnym rozwiązaniem jest w tym względzie jego zorganizowanie w ramach samorządu korporacyjnego, którego jednostką jest związek osób o obligatoryjnym charakterze członkostwa. Innymi słowy należy w Polsce utworzyć powszechny samorząd gospodarczy którego instytucjami będą; izby przemysłowo-handlowe.

Dzisiaj do szeroko rozumianego samorządu gospodarczego zaliczane są także: izby rolnicze i izby rzemiosła, które mają swoje odrębne bardzo złe ustawy. Natomiast projekt ustawy o izbach przemysłowo-handlowych zaproponowanej przez naukowców Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu na zlecenie Ogólnopolskiej Federacji Przedsiębiorców i Pracodawców- Przedsiębiorcy PL czeka na wdrożenie jako pierwszy element koniecznej reformy państwa.

Obecnie obowiązujące regulacje prawne nie zapewniają izbom gospodarczym pozycji związków publicznoprawnych. Opierają się one na fakultatywnym charakterze więzi łączących przedsiębiorców, co jest główną przyczyną słabości obecnego samorządu gospodarczego, a właściwie quasi-samorządu gospodarczego. Brak struktur samorządu gospodarczego w sferze instytucji publicznych jest głównym powodem ich marginalizowania przez władze rządowe i samorządowe, które nie widzą potrzeby czynienia jakichkolwiek koncesji na rzecz rozproszonego środowiska przedsiębiorców.

Kolejnym powodem braku skutecznego działania istniejących organizacji przedsiębiorców jest prawo które należy poprawić. Należy zdecydowanie wyłączyć z zakresu tych organizacji wszelką działalność, która ogranicza się jedynie do funkcji doradczych w sprawach publicznych lub też wyłącznie do reprezentowania interesów wybranych grup przedsiębiorców. Mylenie podmiotów samorządowych, posiadających określone władztwo administracyjne ze stowarzyszeniami gospodarczymi czy ze związkami pracodawców, funkcjonującymi w sferze gospodarki jest działaniem szkodliwym, wprowadzający zamęt organizacyjny i kompetencyjny, co w efekcie prowadzi do zdezawuowania idei powszechnego samorządu gospodarczego.

Samorząd gospodarczy różni się od samorządu terytorialnego tym, że gdy ten ostatni łączy i organizuje ogół mieszkańców pewnego obszaru bez względu na ich osobiste interesy, to samorząd gospodarczy zrzesza określone kategorie osób, biorąc pod uwagę przede wszystkim ich kompetencje i aktywność w różnych sferach gospodarki. Kryterium zamieszkania, chociaż istotne, znajduje się w tym przypadku na drugim planie. Innymi słowy samorząd gospodarczy ma charakter nieterytorialnych, publicznoprawnych związków obligatoryjnych, występujących jako związki ekonomiczne. Ich oddziaływaniu podlega ściśle określony obszar aktywności gospodarczej grupy osób, które w sposób zorganizowany i władczy wykonują na równi z organami samorządu terytorialnego, zdecentralizowaną część administracji państwowej.

Siła samorządu gospodarczego tkwi w jego publicznoprawnym charakterze i dlatego jego instytucje – izby przemysłowo handlowe powinny być wyłonione w sposób demokratyczny oraz powszechny na danym obszarze w środowisku przedsiębiorców. Powszechny samorząd gospodarczy powinien być apolityczną reprezentacją środowiska przedsiębiorców, będąc partnerem administracji rządowej, jak i samorządu terytorialnego.

Tak zdefiniowany samorząd gospodarczy powinien spełniać dwojakiego rodzaju zadania:

1) zlecone im wyraźnie przez państwo, tj. przez ustawy i rozporządzenia, w zakresie których występuje w imieniu państwa i współpracuje z władzami rządowymi i samorządowymi (samorządu terytorialnego);

2) polegające na samodzielnym popieraniu i zaspokajaniu interesu członków samorządu gospodarczego z uwzględnieniem swobody działania i prawa samodzielnej decyzji, jak również prawa samostanowienia norm w granicach ustawowych.

Wskazane powyżej zadania polegają na realizowaniu celów i zaspokajaniu interesów danej grupy społecznej i regulowaniu współżycia członków danego związku, przy uwzględnieniu interesów ogółu. Są to obowiązki, które z natury swej ciążą na państwie, a które państwo, celem lepszego ich wykonania i pełniejszego uwzględnienia interesów środowiskowych, powierza jednostkom samorządowym. W zakresie i obszarze, w którym jednostka samorządu gospodarczego nie wykonuje wyraźnych poleceń ustawowych, ma ona przyznane prawo samodzielnego działania, prawo swobodnej decyzji i swobodnego uznania. Materialnie realizuje ona zadania administracji państwowej, a zatem sprawuje władzę zwierzchnią, natomiast formalnie jest przykładem decentralizacji, albowiem stanowi samodzielną, hierarchicznie niezależną organizację wyposażoną we władztwo administracyjne.

Instytucjami całego samorządu gospodarczego są także izby: rzemieślnicze i rolnicze których ustawy należy poprawić. Organizacje te powinny mieć, tak jak to jest w proponowanej ustawie o izbach przemysłowo handlowych określone przez ustawy zakres zadań, które wykonywane będą samodzielnie i niezawiśle od innych podmiotów administracji publicznej. Zakres tych zadań jest miarą decentralizacji administracji państwa w sferze gospodarczej; jest też wyrazem zaufania państwa do obligatoryjnie zorganizowanego w izbach czynnika obywatelskiego, a także przekonania, że jest on w sprawach gospodarki bardziej kompetentny od urzędników administracji rządowej i samorządu terytorialnego. Jest to krok w kierunku demokracji partycypacyjnej.

Zadania które powinien wykonywać powszechny samorząd gospodarczy a które obecnie są nierealizowane lub są w gestii administracji państwowej czy samorządu terytorialnego, przedstawione są w projekcie ustawy o izbach przemysłowo-handlowych, w której wskazano, że najważniejszymi zadaniami izb będą:

1. Prowadzenie rejestru członków poszczególnych izb oraz rejestr na szczeblu krajowym. Rejestr powinien zawierać spis wszystkich przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na obszarze funkcjonowania izby i w całym kraju w dziedzinach obejmujących samorząd gospodarczy oraz ujmować wszystkie istotne dla ładu rynkowego informacje osobowe i kapitałowe o przedsiębiorstwie, w szczególności o kondycji finansowej przedsiębiorstwa w tym o zadłużeniu.
2. Reprezentowanie interesów ogółu przedsiębiorców na wszystkich płaszczyznach działań administracji państwowej i samorządowej w duchu zasad społecznej gospodarki rynkowej oraz odpowiedzialności społecznej przedsiębiorców.
3. Współuczestniczenie w tworzeniu prawa dotyczącego różnych dziedzin życia gospodarczego, a także w kształtowaniu ładu rynkowego i polityki gospodarczej zarówno lokalnie i regionalnie oraz w całym państwie. W przypadku tworzenia prawa państwowego, izby angażują się za pośrednictwem Krajowej Izby Przemysłowo Handlowej – KIPH, natomiast bezpośrednio izby współpracują z samorządami regionalnymi i lokalnymi przy tworzeniu prawa lokalnego. KIPH jest centralną organizacją samorządu gospodarczego reprezentującą interesy ogółu izb w kraju. Formalnie pełni funkcję łącznika między izbami a rządem i parlamentem oraz reprezentuje polskich przedsiębiorców za granicą w tym przede wszystkim na forum UE.
4. Współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego i zawodowego oraz organizacjami społecznymi w sprawach ważnych dla terenu na którym działają oraz zajmowanie wspólnego stanowiska w sprawach istotnych dla lokalnych społeczeństw w sporach z administracją państwową. Izby współpracują bezpośrednio i stale z władzami samorządu terytorialnego w takich sprawach jak: wspieranie rozwoju gospodarczego tworząc partnerstwo publiczno – prywatne, opiniując: budżety, wysokość podatków i innych obciążeń lokalnych od działalności gospodarczej, strategii i planów dotyczących rozwoju lokalnego, budownictwa i przedsięwzięć infrastrukturalnych oraz inwestycji komunalnych. Izby organizują komunikację lokalną i regionalną, prowadzą pośrednictwo pracy oraz doradztwo zawodowe.
5. Kształtowanie i prowadzenie systemu kształcenia zawodowego przez izby. Przyszła regulacja prawna powierzy izbom przemysłowo-handlowym opiekę nad szkolnictwem zawodowym, wychodząc z założenia, że rządowa administracja szkolna nie wykazuje dostatecznej elastyczności dostosowawczej do szybko zachodzących zmian na rynku pracy. Wraz z powołaniem w Polsce powszechnego samorządu gospodarczego nastąpi reforma szkolnictwa zawodowego. Proponujemy by w nowym systemie szkolnictwa zawodowego uczeń naukę teoretyczną pobierał w szkole publicznej, a naukę praktyczną w swoim przyszłym zakładzie pracy, którego właściciel – osoba fizyczna czy prawna – będzie z mocy ustawy członkiem izby. Uczeń i zakład pracy będą związani umową edukacyjną, przygotowaną i zarejestrowaną w izbie przemysłowo-handlowej. Egzamin końcowy nauki zawodu uczeń /student/ zdaje w izbie, a w wydanym przez izbę świadectwie potwierdza się uzyskanie przez absolwenta kwalifikacji robotnika, technika lub inżyniera wykwalifikowanego w wyuczonym zawodzie. Świadectwo wystawione przez izbę jako podmiot zdecentralizowanej administracji publicznej będzie honorowane na całym obszarze państwa. System ten będzie funkcjonował na wszystkich szczeblach edukacji zawodowej z tym, że w ostatnich klasach szkół średnich i całym okresie nauki w szkołach wyższych obowiązywać będzie praktyka i staż zawodowy.
6. Wspieranie innowacji i innowacyjności w przedsiębiorstwach. Przez innowację rozumiemy: produkt, usługę lub pomysł, postrzegane jako nowość, która daje przedsiębiorcy przewagę konkurencyjną na rynku. Izba inspiruje i pomaga przedsiębiorcom w znalezieniu innowacyjnych rozwiązań. Z kolei innowacyjność to zdolność i gotowość przedsiębiorcy do aktywnego poszukiwania i wykorzystywania wyników badań, realizacji nowych koncepcji, doskonalenie technik pracy i zarządzaniem przedsiębiorstwem. Stosowana innowacyjność w przedsiębiorstwie stanowi o przewadze i sukcesie na rynku. Izba w celu przekazania najnowszych innowacyjnych rozwiązań oraz sposobów wprowadzania innowacyjności do firm, prowadzić będzie dla pracowników poszczególnych rodzajów przedsiębiorstw a w szczególności dla kadry kierowniczej rozległe i nieustające szkolenia oraz doradztwo przede wszystkim w zakresie organizowanie związków gospodarczych o charakterze produktowym.
7. Sądownictwo gospodarcze. Nie ulega wątpliwości, że istotnym elementem wspierającym samorządność gospodarczą, jest możliwość profesjonalnego i sprawnego rozstrzygania sporów prawnych powstających w środowisku przedsiębiorców na gruncie relacji gospodarczych. Dlatego też w ramach izb zostają powołane sądy, które mają dwa podstawowe zadania. Po pierwsze, pełnią rolę sądów polubownych, opcjonalnych dla przedsiębiorców. Po drugie, stanowią obligatoryjne sądy ochrony konkurencji, których działalność odnosi się do rozpoznawania w pierwszej instancji skarg dotyczących czynów nieuczciwej konkurencji.

Należy wierzyć, że dzięki powszechnemu samorządowi gospodarczemu społeczność przedsiębiorców ze zbiorowości indywidualnych rozproszonych jednostek, stanie się zorganizowaną zbiorowością publicznoprawną, czyli wspólnotą samorządową, wyposażoną we władztwo administracyjne. Stanie się partnerem administracji państwowej i samorządu terytorialnego na wszystkich szczeblach zarządzania Państwem.

Niestety nadal politycy, administracja i lobbyści utrudniają realizację tej koniecznej reformy w Polsce.